"Η Μάχρια της Λήθης" 

Ρένα Πετροπούλου-Κουντούρη

 

Γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου (Συντονίστρια της Λέσχης Ανάγνωσης Degas)

Όταν η ιστορία δεν γράφεται, γίνεται παραμύθι. Γίνεται όνειρο με θαμμένους θησαυρούς, με πετρωμένους ναούς, ναυάγια και μάχες, ώσπου κάποτε με την σκαπάνη της μελέτης και της γραφίδας βγαίνει τ΄ όνειρο αληθινό και το παραμύθι γίνεται μυθιστορία.(Ρ.Π.Κ)

Πράγματι, δεν είναι καθόλου εύκολο να γράψει κάποιος, όσο ταλαντούχος κι αν είναι, ένα μεστό και σοβαρό ιστορικό ερωτικό μυθιστόρημα κρατώντας όχι την επιβεβλημένη φόρμα ή τους ποικίλους τεχνικούς κανόνες του, μα ισορροπία και μέτρο σε όλα εκείνα που εκ των πραγμάτων πρέπει συνεχώς να ενώνει, τις ιστορικές αλήθειες δηλαδή και το δικό του υλικό, αυτό που γεννά η φαντασία και το ταλέντο του .

Δεν είναι καθόλου εύκολο να είναι αισθησιακή και ερωτική, όχι όμως χυδαία, η γραφή του όταν αναφέρεται στους έρωτες ανθρώπων που στην πορεία της ζωής τους όντας στο μέσο ιστορικών γεγονότων δοκιμάζονται σκληρά. Δεν είναι καθόλου εύκολο να είναι άμεση και ανθρωποκεντρική και όχι ένα ακόμα βαρετό, εθνικοπατριωτικό μελό βγαλμένο από κονσέρβες χιλιανοιγμένες ήδη από δεκάδες άλλους. Δεν είναι καθόλου εύκολο να μπορεί να σκιαγραφήσει πειστικά μια γυναίκα που έζησε σε εποχές συνταρακτικές ενώ ακόμα (και) στον (δυτικό κόσμο) η χειραφέτησή της δεν ήταν κάτι δεδομένο.

Η Ρένα Πετροπούλου-Κουντούρη ανήκει στην κατηγορία εκείνων των λογοτεχνών που δεν τους περιορίζουν οι Συμπληγάδες του είδους. Συνθέτει ένα ισορροπημένο και καλά δομημένο έργο αδιαφορώντας για συνταγές και κλισέ επιτυχίας και εστιάζοντας με  διεισδυτικότητα στην ζωή της νεαρής ηρωίδας της. Της αξίζει κάθε έπαινος για την καθαρή της ματιά, αυτή που διατρέχει όλο το κείμενο και  με την οποία φιλτράρει στοχαστικά την εκτεταμένη χρονικά εποχή-περίπου τριάντα ολόκληρα χρόνια- στην οποία τοποθετεί τα καταιγιστικά δρώμενα. 

Η συγγραφέας ενώνει πολύ επιδέξια ιστορία και μύθο, αλήθεια και φαντασία πλάθοντας ήρωες που αν και έρχονται από συγκυρίες αλλοτινές-το ιστορικό παρελθόν θα είναι πάντα ελκυστικό σαν αφορμή για καλή λογοτεχνία-είναι εν τούτοις σοφά ενταγμένοι σε μια αφηγηματική ροή που το ενδιαφέρον της δεν μειώνεται πουθενά. Μάλιστα ο σημερινός αναγνώστης ο οποίος οφείλει να είναι αυστηρός και απαιτητικός εκ των πραγμάτων και λόγω της εκδοτικής πλημμυρίδας που μπορεί να τον αποπροσανατολίσει, θα νιώσει οικείους τους ήρωες και με κάποιους από αυτούς θα ταυτιστεί. Η ταύτιση είναι βεβαίως πάντα ένα βασικό ζητούμενο αλλά μαζί είναι και μεγάλη παγίδα. Θέλει μέτρο και μαστοριά και η συγγραφέας τα διαθέτει αμφότερα.

Η γοητεία της γραφής βρίσκεται κατ΄ εμέ κυρίως στην θεατροποίηση-ας το πω αδόκιμα έτσι-της όλης ιδέας κι αυτή η θεατροποίηση είναι, αν την εκλάβουμε ως τεχνική αφήγησης, μια δύσκολη τεχνική που συνεπάγεται άμεση ταύτιση ,προκαλεί έντονη ανάπτυξη συναισθημάτων στον αναγνώστη που φτάνει στο να συμπάσχει στα των ηρώων και αυτήν την φόρμα αφήγησης πρόκρινε έναντι όσων έχουμε συνηθίσει η συγγραφέας ρισκάροντας και τελικά κερδίζοντας τις εντυπώσεις : βάζει τους ήρωές της-alter ego σε πολλές περιπτώσεις ο ένας του άλλου, έρμαια κι αφέντες ταυτοχρόνως του ίδιου τους του είναι-σαν ηθοποιούς πάνω σε σκηνή θεάτρου να αφηγούνται με τις οδηγίες της μα σε πρώτο δικό τους πρόσωπο ,εκφέροντας τον δικό τους λόγο, που είναι ανάλογος με την προσωπικότητα και την κοινωνική θέση που έχει καθένας στην δεδομένη ιστορική συγκυρία κι αυτό γίνεται με εναλλασσόμενους, πυκνούς μονολόγους που δεν πλατιάζουν σε κανένα σημείο. Τα κείμενα συνδέονται μεταξύ τους αρμονικά και οι λίγοι διάλογοι ενσωματώνονται σ΄ αυτά, απορροφώνται θαρρείς, αποτελώντας το αλατοπίπερο όταν και όπου χρειάζεται.

Η λεπτεπίλεπτη κεντρική ηρωίδα, η Μάχρια, κουβαλάει ένα βαρύ παρελθόν στην διαμόρφωση του οποίου η βούλησή της δεν έπαιξε κανένα ρόλο, άλλοι όρισαν την μοίρα της και μ΄ αυτό σαν καλό και συνάμα κακό εφόδιο βυθίζεται σ΄ έναν έρωτα σκοτεινό, εκείνον της προσκόλλησης σ΄ έναν άντρα που δεν μπορεί να την νιώσει και να την (εκ)τιμήσει σωστά γιατί κι αυτός κουβαλάει μια κουλτούρα, που παρά τα σημεία υπεροχής απέναντι στην δική της-έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε κάθε τι ανατολίτικο φολκλόρ μεν οπισθοδρόμηση δε -γίνεται βαρίδι στην ζωή του και τον τραβάει κι εκείνον χαμηλά.

Η κάποτε εύθραυστη κοπελίτσα γλυτώνει από τον φερετζέ και όχι μόνον απ΄ αυτόν χάρη σ΄ έναν άντρα -τον θετό της θείο κι αργότερα πατριό ,τον ανοιχτόμυαλο πολυταξιδεμένο Τούρκο καπετάνιο Σουκρού -φοράει μέχρι και φίνα, αποκαλυπτικά παριζιάνικα φουστάνια, μαθαίνει γλώσσες και γράμματα κόντρα σε προκαταλήψεις πολλών αιώνων, επαναστατεί, ανακαλύπτει εξαίσιους κόσμους μα επίσης εξαιτίας ενός άντρα- τον υποτίθεται άλλης νοοτροπίας Γάλλο διπλωμάτη  Ζακ Μερσό-πέφτει σε αντιφάσεις συμπεριφοράς, έξεις και ποικίλες αδυναμίες από τον έρωτά της γι αυτόν, αρχικά διαψεύδεται και ηττάται κατά κάποιον τρόπο ευρισκόμενη στην δεινή θέση να δοκιμάζεται ανάμεσα σε δυο κόσμους και δυο κουλτούρες που συγκρούονται σφοδρά αλλά παραδόξως συγκλίνουν σε κάτι: στις ίδιες ρατσιστικές απέναντι στις γυναίκες προκαταλήψεις, αν και τις εκφράζουν διαφορετικά η κάθε μια.

Ο Ζακ του μυθιστορήματος, ένας γοητευτικός Παριζιάνος ,γνήσιος μποέμ της εποχής του ως το κόκαλο, ηδονιστής, μπον βιβέρ, διανοούμενος, ιδιοτελής και μαζί τρωτός κι ο ίδιος και τόσο μα τόσο ανθρώπινος κι αυτός με οδήγησε σχεδόν από την αρχή της σκιαγράφησής του στον Λιούις της εξαιρετικής νουβέλας του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα Πωλ Μοράν, "Λιούις και Ειρήνη" και ιδού γιατί θεωρώ την κάθε ανάγνωση σαν ένα ξεχωριστό μονοπάτι που οδηγεί σ ΄ένα άλλο και αυτό σ΄ ένα τρίτο και πάει λέγοντας ή μάλλον διαβάζοντας!

Είναι εκπληκτικό το πως επικοινωνούν τα βιβλία κι οι ήρωές τους, δηλαδή οι κόσμοι και οι εποχές των ανθρώπων και η σοφία τους, η εμπειρία, η γνώση, ζυμωμένα κι εκφρασμένα μέσα από την Τέχνη σαν ελάχιστη αποτύπωση ,ξόρκι και φυλαχτό μα και ύψωση αναστήματος απέναντι στα κοινά και σπουδαία που τους ενώνουν και τους χωρίζουν στο πέρασμά τους από το τεράστιο, μυστηριακό, υπέροχο Σύμπαν μας :την ζωή και τον θάνατο.

Στον αντίποδα του Ζακ και γενικότερα των ανδρών και γυναικών του Παρισιού και την κυρίαρχη αντίληψη για το γυναικείο φύλο-οι γυναίκες κι εκεί διεκπεραιώνουν ρόλους, είναι δηλαδή σύζυγοι ή δούλες ή ερωμένες, κοινωνοί και οι ίδιες αυτής της εναντίον τους στρεφόμενης ανδροκρατικής σκέψης-βρίσκεται η Μάχρια, εκλεπτυσμένη, γυναικεία φιγούρα, που εκείνη τελικά παρά τις περιπέτειές της βρίσκει την εσωτερική δύναμη να κατανοήσει βαθύτερα τον κόσμο, την ζωή και τον θάνατο ή τουλάχιστον να παλέψει μη σταματώντας να κάνει το πιο βασικό: να μαθαίνει, να αποζητά εμπειρίες, να σκέφτεται, να επεξεργάζεται κριτικά την πολύτιμη ελευθερία, που η ίδια με τις δικές της πράξεις και τις συνέπειές τους αποκτά.

Επιστρατεύοντας την οξυδερκή ματιά της χειραφετημένης γυναίκας της εποχής μας, που μπορεί να είναι και δυναμική και ευαίσθητη και παράλληλα να μην διαπραγματεύεται την θηλυκότητά της, η Ρένα Πετροπούλου-Κουντούρη προσφέρει στο κοινό ένα πολύπτυχο ιστορικό μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Λιβάνη*  εμπνεόμενη από αληθινά γεγονότα που συνέβησαν σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους στα Βαλκάνια αρχίζοντας από την Κρήτη και πετυχαίνει με αβίαστη γλωσσική άνεση να εμφυσήσει πνοή στα πρόσωπα της δικής της αφήγησης, αυτά που υποφέρουν σε ατομικό επίπεδο πολλαπλάσια την βία και τις αντιφάσεις των καιρών τους, γιατί αφήνονται σε καταστάσεις και οδηγούνται από συμπτώσεις και πάθη ,σε άλλες περιπτώσεις στην τελική λύτρωση και άλλες, τις περισσότερες, στην καταστροφή. 

Με κέρδισε λοιπόν η έντιμη, η στρωτή, ευφάνταστη και χωρίς επιθετικούς διαλόγους, η γενναιόδωρη προς το ευρύ αναγνωστικό κοινό** αυτή γραφή και με συγκίνησαν και πολλά-λιγότερο φανερά- στοιχεία της γραφής, για παράδειγμα το ότι η συγγραφέας δεν προσπάθησε να παλαιώσει το κείμενό της τεχνηέντως με μεγαλόστομες, ακαταλαβίστικες λέξεις που θα "φώναζαν" τις γνώσεις που από την πασίδηλη έρευνα που έχει προηγηθεί αποκόμισε αλλά που θα υπονόμευαν την μυθοπλασία και επέλεξε να συγγράψει κείμενο που ανασαίνει και βγάζει διαρκώς στην επιφάνεια την κριτική διάθεση που χρειάζεται η ανάγνωση της ιστορίας από την θέση του ανθρώπου του 21ου αιώνα. Το θεωρώ όλο αυτό λογοτεχνική αρετή και συγγραφική τόλμη.

Πιστή στην Βιβλιονέτ και στον μόχθο και το μεράκι που των ανθρώπων που την κρατούν προσβάσιμη και λειτουργική αντιγράφω απ΄ αυτήν εν είδει περίληψης το σχετικό κείμενο που φιλοξενείται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Κρήτη 1867, Λασίθι. Μες στην καρδιά της Κρητικής επανάστασης γεννιέται ένα κορίτσι, άνομος καρπός της κόρης ενός άρχοντα της περιοχής κι ενός αντάρτη. Το νεογέννητο δίνεται για υιοθεσία σε ζευγάρι Τούρκων, εν αγνοία της οικογένειας, ενώ ο παππούς του βρέφους τού χαρίζει ένα βαρύτιμο μινωικό κόσμημα, με την ευχή και την κατάρα να μην το αποχωριστεί ποτέ. Είναι συνυφασμένο με τη μοίρα του...Έτσι ξεκινάει η ιστορία της πανέμορφης Μάχρια, που θ' απλωθεί στη συνέχεια και θ' αγκαλιάσει την Κρήτη των αιματοβαμμένων αγώνων, την Κωνσταντινούπολη των χρόνων της βασιλείας του Αβδούλ Χαμίτ του Β΄, την Έφεσο, το Αιγαίο πέλαγος την εποχή του τέλους της πειρατείας, τη γοητευτική Μασσαλία και το κομψό Παρίσι των αρχών της Μπελ Επόκ.

Στο προλογικό της σημείωμα η Ρένα Πετροπούλου γράφει και φυσικά την τιμά που είναι τόσο ξεκάθαρη:

Οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι προϊόν μυθοπλασίας, όπως και η πλοκή. Όπου εμφιλοχωρούν πραγματικά γεγονότα ή πρόσωπα, έχει γίνει προσπάθεια να ανταποκρίνονται με όσο το δυνατόν περισσότερη ακρίβεια στην ιστορική πραγματικότητα. Προς χάριν της αφήγησης προκρίθηκε ένας ουσιαστικός αναχρονισμός, που αφορά την ανασκαφή στην αρχαία Ελεύθερνα (νεκρόπολη πρωτομινωκών και αρχαϊκών χρόνων, η οποία βρίσκεται στο Ρέθυμνο, στους βόρειους πρόποδες του Ψηλορείτη).Στην πραγματικότητα, πρόκειται για πολύ μεταγενέστερη ανασκαφική εργασία.

Η συγγραφέας είναι πολυγραφότατη (θα αναφερθώ σύντομα και στα ωραία ποιήματά της, που μου ζέσταναν απίστευτα την καρδιά) και δραστηριοποιείται λογοτεχνικά και κοινωνικά στο Ηράκλειο της Κρήτης και το αναφέρω επαινώντας την γι αυτό, όπως επαινώ κι όλους εκείνους τους υπέροχους, καλλιεργημένους ανθρώπους που προσπαθούν να εκφραστούν καλλιτεχνικά εκτός Αθήνας. Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που προσφέρει και είναι πολύ εγωιστικό να τον ξεχνάμε.

Αγαπητή Ρένα, πρέπει να σ΄ ευχαριστήσω*** που μου πρόσφερες τον λογοτεχνικό σου μόχθο και σου χρωστώ μία όμορφη ημέρα στο ταπεινό μου σπιτάκι της Σαλαμίνας το κρυμμένο στα δέντρα και την γαλήνη της εξοχής, μέρα που κύλησε για μένα ήσυχα, ειρηνικά κι εκτός των άλλων και με ωραίο ταξίδεμα μέσα από το δικό σου βιβλίο σε άλλα που έχουν προηγηθεί και για τα οποία επίσης δεν ένιωσα ότι σπατάλησα τον χρόνο μου, βιβλία που άφησαν στην μνήμη έντονα τα χνάρια τους, νιώθοντας- και εκείνη την μέρα- τυχερή για τον τόπο στον οποίο ζω και ξεχνώντας για λίγο, αλλά όχι θάβοντας την οργή, το πώς οι εκάστοτε ταγοί της πολιτικής και του χρήματος θυσιάζουν κι αυτόν και μας και τους λαούς του κόσμου ρίχνοντάς μας σε πολέμους οικονομικούς και κυριολεκτικούς σαν τους τόσους που μαίνονται και αυτή την στιγμή στον πλανήτη μας...

*Από τις εκδόσεις Λιβάνη είχε κυκλοφορήσει και το αριστουργηματικό μυθιστόρημα "Το Άλικο και το Λευκό" του Michel Faber,ένα από τα πιο αγαπημένα μου αναγνώσματα τα τελευταία χρόνια(αν όχι το πιο αγαπημένο) που έχει εξαντληθεί πια και κάποιος πρέπει να φροντίσει να επανεκδοθεί. 

**Χαίρομαι όταν γράφεται καλή λογοτεχνία που είναι εύκολο να διαβαστεί από τον πολύ κόσμο. Τι ζόρι τραβάνε ορισμένοι με το ευρύ αναγνωστικό κοινό και από την μια το κολακεύουν (πελάτης γαρ) και από την άλλη το βρίζουν αδυνατώ να καταλάβω.

***Δεν γνώριζα προσωπικά την συγγραφέα όταν τα έγραφα αυτά -και δεν έχω αλλάξει ούτε λέξη, πιστέψτε με-αλλά τα ίχνη της στην αφήγηση και την τηλεφωνική επαφή που είχαμε κάποια στιγμή με δική της πρωτοβουλία και την ευχαριστώ γι αυτό μου άφησαν έντονη την αίσθηση ότι διάβασα το βιβλίο μιας ευγενικής και ταλαντούχας γυναίκας, που δεν θα την ενοχλούσε οικειότητα διαδικτυακή εκφρασμένη στον ενικό. Γνωριστήκαμε στην συνέχεια περισσότερο ,πάντα τηλεφωνικώς ,είπαμε πολλά και διάφορα ενδιαφέροντα και νιώθω ότι απέκτησα μια νέα φίλη με την οποία μας ενώνουν πολλά κοινά.