Για την Μέριλιν Ρόμπινσον – Α΄Μέρος

Γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου // 

«Γκίλιαντ», Μέριλιν Ρόμπινσον (Marilynne Robinson) Α΄μέρος

Δεν ήθελα να το αφήσω αυτό το έξοχο μυθιστόρημα. Λυπόμουν που δεν θα ζούσα κι άλλο την καθημερινότητα των ηρώων του, την ατμόσφαιρά του, είχε μπει για τα καλά στην ζωή μου.Μα το τελείωσα και τώρα δεν έχω κατάλληλα λόγια για να το παρουσιάσω όσο πειστικά θα ήθελα καιΑΝ και πρέπει να αφήνουμε τα βιβλία να καταλαγιάζουν μέσα μας για να προκύπτουν νηφάλιες κι αβίαστες οι λέξεις το «Γκίλιαντ» της Μέριλιν Ρόμπινσον είναι ένα από αυτά που θες αμέσως να τα προτείνεις,νιώθοντας ότι είναι ένα δώρο που πρέπει να το μοιραστείς.

Πρόκειται για το δεύτερο πόνημα της σημαντικότατης μα άγνωστης στην Ελλάδα Αμερικανίδας συγγραφέως Μέριλιν Ρόμπινσον, το οποίο ολοκλήρωσα διαβάζοντάς το συνειδητά με πολύ αργούς ρυθμούς,προσεχτικά,εστιασμένα,λίγο λίγο επειδή από την αρχή ένιωσα ότι είχα να κάνω με διάβασμα που απαιτεί προσήλωση στο σώμα του κειμένου του,σε κάθε μια λέξη ξεχωριστά, καθώς υπάρχουν πολλά σημεία στα οποία η γραφή γίνεται αργή ,εύθραυστη, ελλειπτική,γραφή ενός πολύ συγκροτημένου μυαλού,ανθρώπου με ολοφάνερο συγγραφικό χάρισμα που όμως δεν τον καίει το να προσφέρει μια ακόμα αναγνωστική απόλαυση,που δεν έχει σημασία αν είναι άντρας ή γυναίκα γιατί αυτός ο ίδιος κατ΄ αρχάς δεν χρησιμοποιεί το πρόσχημα του φύλου ως βασική αφορμή για να θίξει ζητήματα.Είναι η εμπνευσμένη γραφή ενός σεμνού,ανήσυχου,συνεχώς σκεπτόμενου,ενός έχοντος καθαρή καρδιά σύγχρονου διανοούμενου ανθρώπου.

Με ώθησε το ίδιο το βιβλίο στα παραπάνω συμπεράσματα με την δύναμη της εσωτερικότητάς του, δύναμη που φαίνεται σχεδόν από την πρώτη σελίδα και επειδή επιθυμούσα και κατάφερα να μην το δω ως ένα χριστιανικό ή ακόμα χειρότερα ως ένα κατηχητικού ύφους δημιούργημα, διότι ένιωσα πως δεν είναι καθόλου έτσι κι ας πραγματεύεται σκέψεις,αγωνίες, αισθήματα και προβληματισμούς ενός Αμερικανού ιερέα,τοποθετημένου χρονικά σαν φιγούρα μυθοπλασίας στην δεκαετία του ’50 ,ίσως την περίεργη δεκαετία για τις ΗΠΑ και τον πλανήτη ολόκληρο, μια εποχή με πολλές ανατροπές η ίδια, που εγκυμονούσε εκπληκτικά καλλιτεχνικά κινήματα που ξέσπασαν την επόμενη δεκαετία και σημάδεψαν ανεξίτηλα ,που άλλαξαν αρνητικά και θετικά την ανθρωπότητα.Κι όλα αυτά παρά τον ψυχρό πόλεμο που σαν μια εντέχνως διασπειρόμενη απειλή στον αμερικανικό λαό και σ΄όλο τον κόσμο διαστρέβλωσε και έκρυψε ένα μεγάλο μέρος της συντελούμενης αλλαγής.

Ένας παπάς λοιπόν είναι ο κεντρικός ήρωας της Ρόμνπινσον.Ιδιότητα, αυτή του ιερωμένου, όχι και συχνά πια απαντώμενη,που από μόνη της είναι ικανή να οδηγήσει -ειδικά τον Ευρωπαίο- αναγνώστη σε λανθασμένα συμπεράσματα μια και στις ΗΠΑ οι άνθρωποι από καταβολής του κράτους τους, νομίζω,επιδίδονται στην θρησκευτικότητα με πρωτοφανή αφοσίωση και υπερβολή αλλά και μέγιστη υποκρισία ή και αφέλεια, κατά την γνώμη μου πάντα,διότι πίστη και ενασχόληση με την εκκλησία του Κυρίου και τα συναφή και εμπλοκή για παράδειγμα σε επί τούτου δημιουργημένους πολέμους εναντίον άλλων ανθρώπων στην άλλη άκρη του πλανήτη είναι πράγματα που διόλου δεν συνάδουν.

 Ο πάστορας Τζων Έιμς βιώνει προς το τέλος της ζωής του,είναι κοντά 76 χρόνων,κάπου στα 1956,στην μικρή πόλη Γκίλιαντ -στην Γαλιλαία της Αϊόβα δηλαδή,μα θυμηθείτε τι άλλο σημαίνει για τους χριστιανούς η Γαλιλαία,τι συμβολίζει- μια θάλασσα αισθημάτων βαθιά ανθρώπινων και αληθινών, τόσο «από καρδιάς» όσο όλη η ιστορία που μας διηγείται η Μέριλιν Ρόμπινσον βάζοντάς τον και να εξομολογείται και να αγωνιά και να αφηγείται για τον ίδιο,για τον πατέρα και τον παππού του επίσης ιερωμένους αλλά εντελώς διαφορετικού χαρακτήρα και αντίληψης και να φτάνει τόσο πίσω από άποψη χρονική που να ακουμπάει στις παρυφές εκείνου του ιστορικού χρόνου που ο εξαίσιος Μακ Κάρθυ είχε ορίσει ως φόντο για να γράψει πράγματα για αυτήν την ίδια χώρα στο κομμάτι της Δύσης,που την πορεία της παρακολούθησα από άλλη αναγνωστική είσοδο,το αριστούργημα του Μακ Κάρθυ «Ματωμένος Μεσημβρινός» ,ένα από τα πιο σημαντικά μυθιστορήματα όλων των εποχών,αυριανό κλασικό.

Όλο αυτό το κομμάτι από το 1820(εκεί γύρω ),1830,1840 και μετά, η Ρόμπινσον το αποτυπώνει στις 320 σελίδες του δικού της βιβλίου εναλλάσσοντας αρμονικά τις εποχές και τις μεγάλες ιστορικές στιγμές και φάσεις του αμερικανικού έθνους,μέσα από την φιλοσοφημένη, ειλικρινή και ρέουσα ως εξομολόγηση/επιστολή/αφήγηση ενός μάχιμου,ηθικού,καλών προθέσεων, σκεπτόμενου συνεχώς κριτικά και όχι κατακριτικά καλλιεργημένου άνδρα που τυχαίνει να είναι παπάς και γιος κι εγγονός παπάδων αλλά και σύζυγος μιας πολύ νεότερής του γυναίκας την οποία αγαπάει όντας ερωτευμένος μαζί της και καθώς φαίνεται είναι κι εκείνη ,επίσης δε τυχαίνει να είναι πατέρας κι όχι παππούς ενός 7χρονου παιδιού που είναι καρπός αυτής της σχέσης,άνδρας εέντιμος που δεν χαρακτηρίζεται από κανένα αμαρτωλό ή βαρύγδουπο άρα εξόχως ελκυστικό,αναγνωστικά,πάθος,ίσα ίσα υπάρχει τόση εσωτερικότητα σε όλο αυτό το όχι σύνηθες περίγραμμα ατόμου μέσα σε μια οικογένεια,που αγγίζει τα όρια του συγκλονιστικού καθώς ο πάστοράς μας είναι άνθρωπος,σάρκινος,αληθινός τρωτός που δεν παριστάνει τον ασκητή απέναντι στους συνήθεις λογοτεχνικούς πειρασμούς άλλων αφηγήσεων αλλά δοκιμάζεται από την ίδια αυτή εσωτερικότητα και αγωνία της σκέψης.

Αναφέρθηκα πιο πάνω στην Αμερική του Μακ Κάρθυ,αυτή που βγαίνει από την αφήγηση του «Ματωμένου Μεσημβρινού».Θα μπορούσα να αναφερθώ και στην Τόνι Μόρρισον που στα εξαίσια βιβλία της αποτυπώνει την αντίστοιχη μαύρη αντίληψη,το ίδιο σπαρακτική και ανθρώπινη. Δεν συγκρίνω αυτά τα βιβλία,θα ήταν άτοπο,υπάρχει μια άβυσσος αντίληψης να τα χωρίζει και επιπλέον άλλη τεχνική ύφους, άλλο λεξιλόγιο,διαφορετική δομή κτλ αλλά επειδή η «Γκίλιαντ» γραμμένη το 2004 από την Ρόμπινσον είναι ένας στιβαρός νοηματικός πυλώνας ο «Ματωμένος Μεσημβρινός» ένας άλλος και κάποια από τα μυθιστορήματα της Μόρρισον πχ το συγκλονιστικό «Παράδεισος» ένας ακόμα,θα μπορούσαν να διαβαστούν παράλληλα και να συνδέσουν κομβικά σημεία,ακριβώς επειδή οι κοντινές δικές τους χρονικές αναφορές και οι πιθανές κοντινές δικές μας αναγνώσεις να στερεώνουν και να κρατούν μιαν εξαιρετικήγέφυρα κατανόησης της ιστορίας μίας, με τις αντιφάσεις και τα τρωτά της φυσικά,σπουδαίας χώρας, των ΗΠΑ,που δεν είναι μόνον κακός καπιταλισμός και αποικιοκρατία,Μπους και CIA κτλ αλλά είναι και πολιτισμός και μια τεράστια και πολύ ενδιαφέρουσα κουλτούρα, λογοτεχνία κυρίως.

Ο Τζων Έιμς λοιπόν ο πάστορας της Ρόμπινσον,στα 76 του ζει,αναπνέει,σκέφτεται, αισθάνεται. Αισθάνεται την αγάπη,την ζήλια,αμφιβάλει,έχει αγωνία,ψάχνεται,σκέφτεται σε γενικές γραμμές καλοπρόθετα γιατί έτσι είναι η φτιαξιά του ανεξάρτητα από το ότι είναι παπάς,αλλά και ψέγει τον αδύναμο εαυτό του για την όποια μικρότητά του καθώς τον κατατρέχει κι εκείνον το μελαγχολικό «γιατί εγώ», που μπορεί να κατατρέχει και τον πιο ταπεινό άνθρωπο,αυτόν που δεν σκέφτεται ή δεν έχει την πολυτέλεια του χορτάτου στομαχιού για να σκεφτεί πιο σύνθετα.

Οι ψυχολογικές εναλλαγές του πολλές και ειπωμένες καθαρά,με γράψιμο πολύ στοχαστικό, χαμηλών τόνων και αργού ρυθμού γενικότερα, οι εγκιβωτισμένες δε ιστορίες των άλλων πολύ ενδιαφέρουσες και ειδικά εκείνη του ατίθασου Τζακ Μπάουτον και της στρεβλής του,για τα μέτρα των πιστεύω των υπολοίπων,νιότης με κρίσιμο σημείο την προσπάθεια του Τζων Έιμς να τον δει με άλλη οπτική,με αληθινό φως,απαλλαγμένον,καθαρμένο από τις σκοτεινές σκιές του παρελθόντος του. Αντιγράφω την περίληψη του βιβλίου που το συνοδεύει στο ηλεκτρονικό του προφίλ αλλά δεν το καλύπτει -καμία περίληψη,κριτική ή παρουσίαση δεν θα μπορούσε να μας μεταφέρει την πεμπτουσία του μυθιστορήματος της Ρόμπινσον- μην σταθείτε επομένως σε αυτήν,αναζητήστε το και διαβάστε το ολοκληρωμένα και επιστρατεύοντας τα μάτια της ψυχής,μη θεωρώντας το,προς Θεού,να χαρείτε, ως ένα αμερικανικό θρησκευτικό βιβλίο,γιατί δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα από αυτά τα μεγάλα μυθιστορήματα,τα πολύ ξεχωριστά που κάνουν την σύγχρονη αμερικάνικη λογοτεχνία πολύπλευρη και σημαντική:

Το «Γκίλιαντ» είναι γραμμένο ως μια επιστολή ενός εβδομηνταεξάχρονου πάστορα μιας μικρής πόλης της Αϊόβα προς τον μικρούλη γιο του, ώστε να το διαβάσει αυτός όταν θα έχει μεγαλώσει. Ο Τζον Έιμς, ο ήρωας του βιβλίου, έχει προβλήματα με την καρδιά του και ξέρει ότι δεν του έχει απομείνει πολύς χρόνος ζωής, γι” αυτό θέλει να κληροδοτήσει στο γιο του τόσο την ιστορία της οικογένειάς του, όσο και κάποιες περαιτέρω νουθεσίες. Η επιστολή αυτή γίνεται επίσης για τον συγγραφέα της η αφορμή να αναστοχαστεί την παρελθούσα ζωή του και την περιπεπλεγμένη σχέση του με τον Τζακ,τον βαφτισιμιό του και γιο του καλύτερού του φίλου,ενός άλλου πάστορα της πόλης, ονόματι Μπάουτον.Ο Έιμς παλεύει συνεχώς με ζητήματα αμφισβήτησης και πίστης, ανθρώπινης παραβατικότητας και συγχώρεσης, βασάνων και χάριτος. Στρέφεται διαρκώς σε στοχαστές του παρελθόντος, προκειμένου να βρει το νόημα της ζωής…

Παραθέτω μερικούς χρήσιμους συνδέσμους που αξίζει να επισκεφτούμε για να κατανοήσουμε -όσο γίνεται μπορετό για μας που έχουμε άλλη θρησκευτική παράδοση- τον καλβινιστικό τρόπο σκέψης της Ρόμπινσον και την αφετηρία από την οποία ξεκινά η λογοτεχνία υψηλού επιπέδου και αισθητικής που κάνει,αρκετά ξένη όμως ακόμα -η συγκεκριμένη δική της- και σε μας που νομίζουμε ότι γενικά γνωρίζουμε την αμερικανική .

* theparisreview.org

* moreintelligentlife.com

Για την Μέριλιν Ρόμπινσον – Β΄Μέρος, «Στο Σπίτι»

Γράφει η Βιβή Γεωργαντοπούλου // 

«Home»(και στην ελληνική έκδοση»Στο Σπίτι») είναι ο απλός,απόλυτα ταιριαστός τίτλος -κάτι που το καταλαβαίνεις αφού διαβάσεις μέχρι το τέλος το πυκνό του περιεχόμενο,με όσο πιο «υποψιασμένες» παράλληλες αναγνώσεις καταφέρεις να κάνεις- του μυθιστορήματος που έγραψε το 2008 η Μέριλιν Ρόμπινσον,η χαρισματική Αμερικανίδα συγγραφέας την οποία στην χώρα μας αρκετοί αναγνώστες ανακάλυψαν σε ανύποπτο χρόνο,ίσως (και) από ορισμένα μπλογκς (καλή ώρα σαν ετούτο και τούτο, να τα λέμε κι αυτά) χάρη,είναι η αλήθεια,κυρίως στο «Γκίλιαντ,το δεύτερο βιβλίο της του 2004,το οποίο μεταφράστηκε στα ελληνικά για τις εκδόσεις Εν Πλω και αντέχει στον χρόνο σαν αριστουργηματικό έργο από κάθε άποψη και η αντιμετώπισή του επιβεβαίωσε τον κανόνα ότι σχεδόν σ΄όλο τον κόσμο οι συστηματικοί βιβλιόφιλοι ανακαλύπτουν κυριολεκτικά στην τύχη τούς σημαντικούς συγγραφείς που δεν γράφουν φασόν βιβλία πρόσκαιρου ενδιαφέροντος.

Φέτος είχαμε ένα ακόμα μυθοπλαστικό * βιβλίο από την Ρόμπινσον,που δεν κυκλοφορεί προς το παρόν σε ελληνική μετάφραση,φέρει τον τίτλο «Lila»και μπορούμε να κάνουμε διάφορες υποθέσεις για το τι πραγματεύεται αλλά όχι πώς και κυρίως γιατί.

Ο τίτλος παραπέμπει στην Λάιλα την συμπαθή και οικεία -από τα δυο βιβλία που έχουν προηγηθεί- σύζυγο του ιερέα Τζων Έιμς κεντρικού ήρωα στο «Γκίλιαντ»,κατά πολύ μικρότερή του ηλικιακά,καλότροπη γυναίκα που δεν είναι γέννημα θρέμμα της πόλης και με έναν δυσδιάκριτο όμως σαφώς ανιχνεύσιμο τρόπο γίνεται ένα από τα πρόσωπα που αποσπούν κάποια στιγμή,κάποιο κομμάτι της διακριτικά εκφραζόμενης προσοχής του Τζακ Μπάουτον,του άσωτου ή «άσωτου» γιου που προς μεγάλη χαρά του πατέρα του,του επίσης ιερέα και επιστήθιου φίλου του Έιμς,Ρόμπερτ Μπάουτον, επιστρέφει στο πατρικό σπίτι στην μικρή πόλη της Αϊόβα την ίδια εκείνη περίοδο στην ακανθώδη δεκαετία του ΄50, που επιστρέφει και η Γκλόρι,η (ανύπαντρη) αδελφή του,εσωστρεφής 38χρονη καθηγήτρια λυκείου,επικαλούμενη-εκείνη-το κοινωνικώς αποδεκτό πρόσχημα της φροντίδας του πατέρα τους για τον οποίο φαίνεται ότι μέρα με την μέρα τελειώνει το λάδι στο καντηλάκι του.

Η Γκλόρι αγαπά και σέβεται τον πατέρα της και θα ερχόταν πίσω αγόγγυστα έτσι κι αλλιώς να τον φροντίσει.Είναι δευτερεύων λόγος το ότι εκείνη από τα παιδιά αφού δεν έχει δικά της οικογενειακά καθήκοντα μπορεί αντικειμενικά να του διαθέσει όλο τον χρόνο που χρειάζεταιΑΝ ψαχουλέψει ο αναγνώστης στην ψίχα των καταστάσεων θα δει αμέσως πως αυτός δεν είναι ο πραγματικός λόγος που θα κρατήσει την προδομένη, ερωτικά και συναισθηματικά, γυναίκα οριστικά πια,όπως φαίνεται, στο αποδομημένο πατρικό της σπίτι.

Η αλήθεια είναι πιο πικρή απ΄όσο θα παραδεχτεί επίσημα η ίδια και δεν είναι άλλη από την ήττα που υπέστη στον στίβο της ματαιωμένης έξω από το κουκούλι του πατρικού σπιτιού ζωής της,ήττα που δεν είναι η πρώτη ούτε η χειρότερη,ώστε να θεωρηθεί ανομολόγητη από την ελλιπώς επιτυχημένη – λόγω του Τζακ- οικογένεια των Μπάουτον (ούτε γενικότερα απίθανο να συμβεί στον οποιοδήποτε χωρίς να φαίνεται ότι υπήρχαν εξαρχής οι αιτίες) μα που διαφέρει δραματικά από την αντίστοιχη του αδελφού της, εμβληματικού χαρακτήρα της περίκλειστης μυθοπλασίας της Ρόμπινσον, μαρτυρικού στο βάθος, πεισματικά από μια διαγώνια οπτική έντιμου ανθρώπου,αδικαίωτου σε όλα τα επίπεδα, ματαίως αυτοκριτικού,αναποτελεσματικά αυτοσαρκαζόμενου,αυτοκαταστροφικού επειδή είναι ηθικός-και το τι σημαίνει αυτό είναι μια τεράστια ιστορία-αδύναμου και μαζί περιέργως σθεναρού και σταθερού στην ποτισμένη με ατελείωτο αλκοόλ αντίστασή του απέναντι στα παγιωμένα θέσφατα της Γκίλιαντ, ριψάσπιδος συζύγου μιας μαύρης γυναίκας σε πέτρινα για τους μαύρους χρόνια, αποστασιοποιημένου πατέρα ενός μικρού αγοριού,που αλίμονο,δεν είναι το πρώτο του παιδί.

Ανθρώπου καταρρακωμένου που επιστρέφει απρόσμενα μετά από είκοσι χρόνια απουσίας που συμπεριλαμβάνει και φυλακή και τον οποίο ανέκαθεν οι πάντες-οι φίλοι,οι συγγενείς,οι γείτονες,τα υπόλοιπα αδέλφια μα και οι ίδιοι του οι γονείς-θεωρούσαν,έπρεπε να θεωρούν,ως το απολωλός πρόβατο που τους έτυχε και που πρέπει να το αγαπούν για χάρη της πίστης τους και της εξασφάλισης της δικής τους θέσης στον παράδεισο μα χάριν και του καημένου του πατέρα,του σεμνού τους ποιμένα, δείχνοντας επίπλαστη ανοχή καθώς τον έχουν στιγματίσει ως τον a priori υπονομευτή της τέλειας ή που θα έπρεπε να είναι τέλεια με την δική τους αλάθητη περί τελειότητας αντίληψη που απορρέει από την περιφρουρημένη θεολογικά προτεσταντική τους τάξη πραγμάτων και η οποία,ιδού, διαψεύδεται και ραγίζει όσο αυτός διαπράττει τα λογής ακαταλαβίστικα για εκείνους καμώματά του.

Για την αταίριαστη στο ειδυλλιακό κάδρο της Γκίλιαντ παρουσία του Τζακ και δευτερευόντως της Γκλόρι δεν πρέπει να υποψιαστεί καν ο τέλειος πιστός πως υπάρχει ένα ενδεχόμενο να φταίει το προβληματικό, ίσως,σύστημα ιδεών και αξιών,δεν είναι πρέπον να ειπωθεί καν ότι αυτό από κάπου μπάζει,ότι έχει εξ αιτίας του κάνει λάθη στου κασίδη το κεφάλι ή υπερβολές η καλοπροαίρετη πλην ταγμένη οικογένεια ή ο εν γένει ατσαλάκωτος κοινωνικός περίγυρος,βολεύει όλα να είναι απλώς (το) θέλημα (του) Θεού και να επικαλούνται αμαρτίες που όμως δεν προσδιορίζεται η υφή και το μέγεθός τους, που χάνονται πίσω στον χρόνο.

Είναι όμως έτσι;Και γιατί να είναι;Γιατί ο Θεός μέσα στην τόση και βεβαιωμένη σοφία του επιλέγει να τιμωρεί με τα ατοπήματα των τέκνων τους γονείς ή και το ανάποδο;Γιατί να θρυμματίζει την ίδια του την τελειότητα με άσπλαγχνο τρόπο πάνω στα κεφάλια εκείνων που κατ΄εικόνα-λέγεται-και ομοίωσή Του πως έφτιαξε;

Για την συγγραφέα ας διαβάσουμε τα παρακάτω καιΑΝ θέλετε δείτε και αυτό  :

Η Μέριλιν Ρόμπινσον γεννήθηκε το 1947. Το πρώτο της μυθιστόρημα «Housekeeping» (1980), ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών σύμφωνα με τον «Observer», έλαβε το βραβείο PEN/ Hemingway, ως το καλύτερο μυθιστόρημα πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, και ήταν υποψήφιο για το βραβείο Πούλιντζερ. Το δεύτερο έργο της, «Gilead», που εκδόθηκε είκοσι τέσσερα χρόνια μετά, κέρδισε το Βραβείο Πούλιντζερ και το Εθνικό Βραβείο Κριτικών της Αμερικής.Το 2009 ήταν και πάλι υποψήφια για Πούλιτζερ,για το τρίτο της μυθιστόρημα με τίτλο «Home», το οποίο έχει ήδη βραβευτεί με το βραβείο Orange, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο για αγγλόφωνη γυναίκα συγγραφέα. Η Ρόμπινσον αποτελεί ένα ζωντανό μύθο της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας.Το 2009 παρέδωσε σειρά διαλέξεων στο Πανεπιστήμιο του Yale, που προκάλεσαν αίσθηση και πυροδότησαν έντονο διάλογο – τίτλος τους: «Απουσία πνεύματος:Ο σύγχρονος μύθος περί εαυτού και το σκόρπισμα της εσωτερικής του ουσίας».

Η Ρόμπινσον θεωρείται διαλεκτικής χριστιανικής αφετηρίας συγγραφέας και όντως είναι σε μεγάλο βαθμό και γιατί όχι, εφόσον δεν δικάζει και δεν κρίνει κανέναν,δεν πλάθει εύκολους,θρησκευτικούς υπερήρωες και αλαλάζοντες σταυροφόρους που προσηλυτίζουν ούτε πιστούς με την υπομονή του Ιώβ ως διαφήμιση της δικής της αψεγάδιαστης εκκλησίας,αντιθέτως αφήνει τον περιπλανώμενο ήρωά της (έναν ακόμα εκπεσόντα στην παγκόσμια λογοτεχνία) και την Γκίλιαντ – και ό,τι αντιπροσωπεύουν σαν αποκαθηλωμένα ή αποδεκτά ακόμα σύμβολα- στην ελεύθερη, ανθρώπινη κρίση μας .

Θεματικά το μυθιστόρημά της αυτό συνδέεται άρρηκτα με το «Γκίλιαντ» επειδή ξαναβάζει ακόμα πιο έντονα τα υπαρξιακά ερωτήματα εκείνου,ερωτήματα που το έκαναν να θεωρείται ως ένα από τα πιο προοδευτικά, χριστιανικής έμπνευσης έργα τής σύγχρονης αμερικάνικης λογοτεχνίας την οποία καλό είναι να θεωρούμε αυτόφωτη πια και να την διαβάζουμε σαν λογοτεχνία αυτοδύναμα παραγωγική και απελευθερωμένη από τις ευρωπαϊκές της επιρροές.

Η μη ευρωπαϊκής αισθητικής τριλογία της Ρόμπινσον ενίσχυσε την άποψή μου αυτή.Από τα βιβλία της εξάγεται μια εικόνα των ΗΠΑ διαφορετική απ΄ αυτήν που έχουμε σχηματίσει κυρίως από την βίαιη πολιτική των κυβερνήσεών τους και την βάρβαρη φάμπρικα γελοιότητας του Χόλλυγουντ.

Εδώ διακρίνουμε μια χώρα με θαυμαστά χωνεμένη την πανσπερμία φυλών που την συνθέτουν μα και των δογμάτων και των πολιτισμών που την μπόλιασαν με την καλή και κακή τους πλευρά την οποία συναντήσαμε και στο έξοχο βιβλίο του Φορντ «Η Χώρα όπως Είναι» και την βρίσκουμε συνεχώς και στην λογοτεχνία απίστευτων παραμυθάδων όπως ο πολύς κύριος Φίλιπ Ροθ- ο δήθεν άτσαλος,ο άπιστος, ο Εβραίος και ο λιγότερο διανοούμενος,ο μισογύνης με το λαϊκό γράψιμο μα τι άλλο θ΄ακούσουμε πιαΑΝ δεν είναι ο Ροθ διανοούμενος,ανθρωπιστής και ανθρωποκεντρικός συγγραφέας τότε ποιος είναι- και απ΄ αυτές αντιλαμβανόμαστε την γοητεία και την δύναμη μιας λογοτεχνίας σε πολύ μεγάλη άνθηση και οπωσδήποτε σημαντικής για όλο τον υπόλοιπο κόσμο.

Η ανάγνωση τού «Στο Σπίτι» ,γενικότερα η ανάγνωση των μετρημένων στα δάχτυλα του ενός χεριού μυθιστορημάτων τής ευρυμαθούς,ανοιχτόμυαλης,βαθιά θρησκευόμενης αλλά-και έχει σημασία αυτό- όχι θρησκόληπτης Ρόμπινσον,απαιτεί επιτακτικά ησυχία,προσήλωση,προσπάθεια να μπεις και ύστερα να παραμείνεις στο ιδιαίτερο κλίμα του.Απαιτεί, και την αξίζει, υπομονή μελετητή.

Το «Στο Σπίτι» είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα κατά μόνας ανάγνωσης.Το διάβασα δυο χρόνια πριν αλλά δεν θέλησα να αναφερθώ σ΄αυτό ως τώρα,αφήνοντας τον χρόνο να μου δείξειΑΝ έκανα σωστά να εκθειάζω την Ρόμπινσον ως εξαιρετική και ιδιαίτερη ή λάθεψα και ήταν απλώς μια ακόμα καλή αναγνωστική εμπειρία που όμως θα ξεχνιόταν. Διαπιστώνω ότι το περιεχόμενό του,όπως και του «Γκίλιαντ» δεν έχει χάσει τίποτα από την αρχική του λάμψη και δύναμη,παραμένει ανέπαφο στην μνήμη μου, ξεχωρίζοντας μάλιστα ανάμεσα σε δεκάδες άλλα (καλά) βιβλία που στο μεταξύ διάβασα.

Η εξιστόρηση των σε πρώτη ματιά καθημερινών,απλών μα στην ουσία σύνθετων καταστάσεων που εξελίσσονται στο υπό κατάρρευση σκηνικό της πάλαι ποτέ βουερής σαν ενιαίο,δημιουργικό μελίσσι οικογένειας ενός προσιτού ιερωμένου στην Αμερική του 1956 κυλάει πολύ αργά και είναι κρίμα που η μετάφραση-προσωπική είναι αυτή η εντύπωση και την διατυπώνω καλοπροαίρετα γιατί γενικότερα εκτιμώ τους μεταφραστές σαν τους αφανείς ήρωες στην υπόθεση της διάδοσης των βιβλίων ακόμα κι αν δεν είναι πάντα καλό το αποτέλεσμα -δεν βοηθά καθώς αφήνει συνεχώς την δυσάρεστη αίσθηση ότι σκαλώνει,ότι ήταν αμήχανη η απόδοση του κειμένου στην γλώσσα μας κι έτσι δυσκολεύουν κι άλλο τα ήδη δύσκολα.

Επομένως αν και ο ήρεμος λόγος της Ρόμπινσον και η φιλάνθρωπη ματιά της αποζημιώνουν για τις τεχνικές ατέλειες οφείλω να πω πολύ ειλικρινά ότι ο αναγνώστης καλείται να ανέβει μια ανηφόρα, δεν έχει ένα κοινό βιβλίο στα χέρια του και είναι κρίμα να το «κάψει» αν δεν είναι σε καλή διάθεση για να καταπιαστεί μ΄αυτό και όχι με κάτι πιο κοντινό του στην αντίληψή του για τον κόσμο μας.

Όλοι οι χαρακτήρες προσφέρονται ένας προς έναν για πολύπλευρες και μακροσκελείς αναλύσεις. Κουβαλάνε άλλος με στωικότητα,άλλος με αφέλεια,άλλος με ιδιοτέλεια κι άλλος από τύχη και κληρονομιά τα αρνητικά και θετικά φορτία τους,αντιδρώντας με πολύ διαφορετικό τρόπο ο καθένας μέσα σε μια οργανωμένη πάνω σε συγκεκριμένους κανόνες παμπάλαιη κοινότητα της οποίας η μη διατάραξη είναι ο κύριος και κοινός Γολγοθάς τους .

Ο προσεχτικά σκιαγραφημένος Τζακ είναι ένας χαρακτήρας που δεν συναντάμε συχνά σε σύγχρονα μυθιστορήματα,είναι διχασμένος,δυστυχής,κομμένος στα δυο και η τόση τελειότητα της Γκίλιαντ μοιάζει άδικο να είναι η αιτία.Αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ο εαυτός του εκεί που θεωρητικά του επιτρέπονται όλα,στο σπίτι του!Μεταφέρει την αμφισβήτησή του έξω απ΄αυτό.Μένει απ΄έξω κι από το δικό του σπίτι όταν παντρεύεται την Ντέλλα,την μαύρη γυναίκα που επί δέκα χρόνια αποτελεί το καταφύγιό του.Είναι κι αυτή κόρη κληρικού,πόσο πιο ευρηματικό και γκροτέσκο,η πίστη που σώζει (μοιάζει να) καταδιώκει τον Τζακ Μπάουτον!

Ως παιδί έχει εκπαίδευση προτεσταντική και από νωρίς έχει δείξει με άγαρμπο ή ακατανόητο για τους συμπολίτες του και την οικογένειά του τρόπο ότι ασφυκτιά ζώντας στο κατηχητικό πνεύμα που κυριαρχεί στην πόλη όσο κιΑΝτου παρέχονται ελευθερίες και οι συνεχείς πνευματικές αναζητήσεις, οι συζητήσεις,ο προβληματισμός που πηγάζει από την δυνατότητα ανάγνωσης πάμπολλων βιβλίων που αναλύουν άλλες θεωρήσεις,όχι απαραίτητα μόνο τις θεολογικές,δεν λείπουν.

Κάτι βαθύτερο, πιο σκοτεινό τον ωθεί να γίνεται εκείνος ο απόλυτος αρνητής των απόψεων που στην ήσυχη Γκίλιαντ εκφράζονται με την μακρόχρονη,λευκή(δεν υπάρχουν έγχρωμοι εδώ,λέει κάποια στιγμή ο αιδεσιμότατος)ειρηνική,παθητική,γλυκερή καθημερινότητα που η διαιώνισή τους από γενιά σε γενιά αυτόν ειδικά τον εξοργίζει και τον κάνει να φτάνει σε παραβατικές και ποινικά κολάσιμες πράξεις από την νεότητά του ακόμα.

Οι Μπάουτον, βλέπετε,αλλά και οι Έιμς και οι άλλοι χριστιανοί της Γκίλιαντ δεν είναι μονοκόμματοι, αμόρφωτοι άνθρωποι, στενόμυαλοι οπαδοί μιας θρησκευτικής αντίληψης ζώντας χωρίς όνειρα για το αύριο σε μια επαρχία του πουθενά, αποκομμένοι από τα ποικίλα φιλοσοφικά ρεύματα που προκαλούν τριξίματα στα αμερικάνικα πανεπιστήμια μα και την παγκόσμια επικαιρότητα. Η πολιτική φτάνει και παραφτάνει στην Γκίλιαντ,οι φωνές υπέρ των μαύρων και δακτυλοδεικτούμενες θεωρίες σαν τον μαρξισμό,για παράδειγμα,δεν είναι κατακριτέες και απαγορευμένες στις δημόσιες βιβλιοθήκες ή στο σπίτι τους, μπαίνουν στις συζητήσεις τους, τους προβληματίζουν,τους δίνουν αφορμές για σκέψεις.

Η οικογένεια Μπάουτον διαθέτει ως και τον φίλα προσκείμενο στις διαφορετικές αυτές αντιλήψεις διανοούμενό της αλλά ο Τζακ δεν εντάσσεται πουθενά,είναι κάτι άλλο,αλλιώτικο,ξένο κι από αυτό. Δεν μπορεί να φερθεί ως χαμαιλέων,να μιμηθεί το ασφαλές πρότυπο του σκεπτόμενου και συνετού καλβινιστή που ξέρει πως να χωράει στη φόρμα της πίστης,να διαχωρίζει στρατηγικά τις σταθερές της από τις δυσεπίλυτες αναποδιές των καιρών του, να εκφέρει λόγο συνδυαστικά και κατά συνέπεια να βαίνουν όλα στην ζωή του με την ευχή και του… Μαρξ και του Καλβίνου. Του Θεού και του εκάστοτε αντιπροσώπου του στην γη.

Η πίστη επομένως-κι αυτό μοιάζει ως το κύριο δια ταύτα-δεν είναι η πανάκεια για τους Τζακ ή τις Γκλόρι (ως άλλη εκδοχή απελπισίας) αυτού του κόσμου και σε καμία περίπτωση. Κάτι ελλείπει στην εναπόθεση της σωτηρίας της ψυχής μονομερώς ή και δόλια στα χέρια του Θεού.Πρέπει και ο πάσχων να κάνει κάτι για να απεγκλωβιστεί.Πρέπει αλλά μπορεί;Και τι περιθώρια κι εδώ είναι τα δύσκολα, του αφήνουν ο προσωπικός του φόβος και οι χριστιανικά και δημοκρατικά όπως εδώ,οι καλοί και ανεκτικοί οικείοι του;Μήπως να του έκλειναν μια και καλή την πόρτα στην μούρη;

Ο αναγνώστης σε και με όλα αυτά δεν γίνεται παρά να συμπάσχει, να ενοχλείται, να διαφωνεί,να καταλαβαίνει,να μελαγχολεί,να αποδέχεται,να σκέφτεται,να εκνευρίζεται,να αναρωτιέται.Υπάρχει διέξοδος εκτός της (όποιας,του καθενός) αυτοθυσίας σε μια Γκίλιαντ;Ή όλα θα κριθούν εκεί;

*Η Ρόμπινσον δεν έχει δημοσιεύσει μόνον μυθιστορήματα :

* «Mother Country: Britain, the Welfare State, and Nuclear Pollution» (1989)

* «The Death of Adam: Essays on Modern Thought» (1998)

* «Absence of Mind: The Dispelling of Inwardness from the Modern Myth of the Self «(2010)

* «When I Was a Child I ReadBOOKS: Essays» (2012)

Πρώτη δημοσίευση: Fractal