“Η Κρήτη είναι ακένωτη πηγή έμπνευσης”

Η Ηρακλειώτισσα συγγραφέας, Ρένα Πετροπούλου - Κουντούρη, μιλά στην “Π” με αφορμή το 15ο της βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα

Σ’ ένα γοητευτικό ταξίδι στο χρόνο και σε τόπους σκληρούς αλλά και μαγικούς μας προσκαλεί το νέο βιβλίο της Ρένας Πετροπούλου Κουντούρη, ‘’Η Μάχρια της Λήθης’’ που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Λιβάνη.
Η έμπνευση για το δέκατο πέμπτο βιβλίο της γνωστής συγγραφέως πάει πίσω στο 2004 όταν σε μια συζήτηση με φίλους τής προτάθηκε να γράψει κάποτε για μια μοιραία γυναίκα που θα μπορούσε ν’ αναστατώσει ζωές κι ένα κόσμημα που να συνδέεται μαζί της μ’ ένα παράδοξο τρόπο. Η ιδέα σημειωμένη σ΄ενα μπλοκάκι ξεχάστηκε, αλλά επειδή όπως είπε κάποιος σοφός η μοίρα περιγελάει τις πιθανότητες,το 2009 βρέθηκε ξανά μπροστά της πυροδοτώντας άμεσα τη φαντασία της.

Της Αντωνίας Κουτσάκη

‘’Τοποθέτησα -λέει η Hρακλειώτισσα συγγραφέας μιλώντας στην ‘’Π” -λοιπόν την έναρξη του αφηγηματικού καμβά στο Λασίθι, στοχεύοντας στην Κρητική Επανάσταση του 1866-69, επειδή η συγκεκριμένη εποχή δεν είναι τόσο γνωστή. Άλλωστε η Κρήτη μας είναι ακένωτη πηγή έμπνευσης, σημείο αναφοράς.’’ Το αλάτι της γης είναι η Κρήτη. Ποτέ μη φύγεις απ’ την αγκαλιά της’’, μου παράγγελνε ο αείμνηστος Γιώργος Κανελλόπουλος, ο πρώτος μου εκδότης.
Χρειάστηκε επίπονη και σχολαστική έρευνα, προκειμένου να αναδειχθεί και να φωτιστεί και η παραμικρή λεπτομέρεια της εποχής κατά την οποία διαδραματίζεται το βιβλίο ενώ όπως αποκαλύπτει η Ρένα Πετροπούλου Κουντούρη, ένα δημοσίευμα της ‘’Πατρίδας‘’ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πορεία και εξέλιξη του μυθιστορήματός της.
Ολόκληρη η συνέντευξη είναι η ακόλουθη:



Το δέκατο πέμπτο βιβλίο σας ‘’Η Μάχρια της Λήθης’’ μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Λιβάνη. Tι αποτέλεσε αυτή τη φορά την πηγή της έμπνευσής σας;
Κατ’ αρχήν κυρία Κουτσάκη θα ήθελα να ευχαριστήσω εσάς προσωπικά και κατ’ επέκτασιν τον κ. Γιώργο Λαγουβάρδο και την εφημερίδα ‘’Πατρίς’’ για τη ζεστή σας φιλοξενία. Η έμπνευση για τη ’’Μάχρια της Λήθης’’, ήρθε το 2004 συγκεκριμένα, ενώ ήμασταν για καφέ μαζί με δυο καλούς μου φίλους , τον Ζαχαρία Κατσακό (από τους σπουδαιότερους κριτικούς λογοτεχνίας που έχουμε σήμερα πανελλήνια) και τον φιλόλογο Λευτέρη Διγενάκη. 
Ο Ζαχαρίας μου πρότεινε να γράψω κάποτε για μια μοιραία γυναίκα που θα μπορούσε ν’ αναστατώσει ζωές κι ένα κόσμημα που να συνδέεται μαζί της μ’ ένα παράδοξο τρόπο. Σημείωσα την πρόταση σ’ ένα μπλοκάκι, αλλά αυτό κάπου παράπεσε και ξεχάστηκε. Το ανακάλυψα ξανά το 2009 κι η ιδέα αυτή πυροδότησε άμεσα τη φαντασία μου. 
Τοποθέτησα λοιπόν την έναρξη του αφηγηματικού καμβά στο Λασίθι, στοχεύοντας στην Κρητική Επανάσταση του 1866-69, επειδή η συγκεκριμένη εποχή δεν είναι τόσο γνωστή. Άλλωστε η Κρήτη μας είναι ακένωτη πηγή έμπνευσης, σημείο αναφοράς.’’ Το αλάτι της γης είναι η Κρήτη. Ποτέ μη φύγεις απ’ την αγκαλιά της’’, μου παράγγελνε ο αείμνηστος Γιώργος Κανελλόπουλος, ο πρώτος μου εκδότης.

Ποια είναι η Μάχρια και ποια η ιστορία της;
Σας απαντώ με το κείμενο που αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: “Κρήτη 1867, Λασίθι. Μες στην καρδιά της Κρητικής Επανάστασης γεννιέται ένα κορίτσι, άνομος καρπός της κόρης ενός άρχοντα της περιοχής κι ενός αντάρτη. Το νεογέννητο δίνεται για υιοθεσία σε ζευγάρι Τούρκων, εν αγνοία της οικογένειας, ενώ ο παππούς του βρέφους του χαρίζει ένα βαρύτιμο αρχαίο κόσμημα, με την ευχή και την κατάρα να μην το αποχωριστεί ποτέ. Είναι συνυφασμένο με τη μοίρα του... 
Έτσι ξεκινάει η ιστορία της πανέμορφης Μάχρια, που θ’ απλωθεί στη συνέχεια και θ’ αγκαλιάσει την Κρήτη των αιματοβαμμένων αγώνων, την Κωνσταντινούπολη των χρόνων της βασιλείας του Αβδούλ Χαμίτ του Β’, την Έφεσο, το Αιγαίο Πέλαγος την εποχή του τέλους της πειρατείας, τη γοητευτική Μασσαλία και το κομψό Παρίσι των αρχών της Μπελ Επόκ.
Ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα, πρωτότυπο σε δομή και σύλληψη, με μια πλειάδα ηρώων, που αναπνέουν στον κοφτό ρυθμό της ιστορίας –έρμαια των παθών και των λαθών τους– ανάμεσα από συγκλονιστικούς έρωτες, τεκμηριωμένα ιστορικά γεγονότα, περιπέτειες, ίντριγκες, μάχες και ναυμαχίες, αλλά και παριζιάνικα μπιστρό, πολυτελείς επαύλεις και αίθουσες τέχνης, συνθέτοντας την ολοζώντανη νωπογραφία μιας ολόκληρης εποχής που σημάδεψε τα τέλη του 19ου αιώνα και συνεχίζει…

Ποια θέματα πραγματεύεται εν γένει ‘’Η Μάχρια της Λήθης’’;
Τα θέματα που θίγονται μέσα στο βιβλίο είναι αρκετά, πολύπλευρα και καίρια. Ενδεικτικά αναφέρω: η θέση της γυναίκας στον μουσουλμανικό κόσμο, η προσπάθεια χειραφέτησής της μέσω της καλλιέργειας και της μόρφωσης, το θέμα της υιοθεσίας και η οικογένεια ως αξία, η ανδρεία, ο ηρωισμός, η τιμή, η βία και η υποδούλωση, η εξάρτηση, η εκδίκηση, η θυσία, η διπλωματία, ο έρωτας δυνάστης ή καταλύτης, η λαγνεία, η λατρεία της ομορφιάς σε όλες τις παραμέτρους, η τέχνη, η ιστορία του κάθε τόπου, ο θρησκευτικός σκοταδισμός και οι κοινωνικές συμβάσεις, η έννοια της ελευθερίας, ο ύμνος στη φιλία και ουσιαστικά η ανατροπή, η επανάσταση. 
Η ‘’Μάχρια της Λήθης’’ είναι ένα γοητευτικό ταξίδι στο χρόνο, σε τόπους σκληρούς αλλά και μαγικούς , που τους στιλβώνει η αχλή της Ιστορίας και του μύθου, ταυτόχρονα με την ανάγκη των ηρώων να σπάσουν τα δεσμά τους και να πορευτούν όπως αυτοί ποθούν κι ονειρεύονται. 

Για να γράψετε το βιβλίο σας χρειάστηκε να κάνετε έρευνα για την εποχή στην οποία αναφέρεστε;
Χρειάστηκε επίπονη και σχολαστική έρευνα, προκειμένου να αναδειχθεί και να φωτιστεί και η παραμικρή λεπτομέρεια. Μελέτησα άπειρα βιβλία (σημείο αναφοράς ο Καπετάν Μιχάλης του Καζαντζάκη, τα αριστουργήματα του Ντοστογιέφσκι, του Γκόγκολ και του Τολστόι αλλά και τα βιβλία της Ρέας Γαλανάκη), ιστορικά επίσης, βιογραφίες και μυθιστορήματα, αφιερώματα εφημερίδων, διάβασα πολύ για την Κωνσταντινούπολη, τους μουσουλμανικούς νόμους, έσκυψα πάνω σε χάρτες, μπήκα στο ίντερνετ για εικόνες πλεούμενων της εποχής, μελέτησα ακόμα και ναυτικούς όρους, επειδή ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου διαδραματίζεται εν πλω. 
Επίσης προσπάθησα να αναπλάσω και να δώσω το ανάλογο στυλ στην πόλη της Μασσαλίας, στα ρούχα εποχής, τα έπιπλα, έψαξα για ποτά, φαγητά, μέσα μεταφοράς, μνημεία, έκανα ειδική μελέτη για το όπιο, αλλά και για την τεχνοτροπία των ζωγράφων (Ρενουάρ, Μονέ κ.λπ.) βοήθησαν πολύ και οι ανάλογες ταινίες που παρακολούθησα.
Πολύτιμη στάθηκε και η εμπειρία μου από τη μαθητεία μου στο Παρίσι, σαν σχεδιάστρια μόδας. Βοήθησε πολύ στην αναπαράσταση του τέταρτου μέρους, που είναι το Παρίσι των αρχών της Μπελ Επόκ. 

Ανακαλύψατε κάτι που σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και το ενσωματώσατε στο βιβλίο σας;
Η εφημερίδα ‘’Πατρίς‘’ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πορεία και την εξέλιξη του μυθιστορήματός μου. Ένα άρθρο σας (5-1-2010) μου έκανε μεγάλη εντύπωση ‘’Αρχαία Ελεύθερνα: Στις 10 πιο εντυπωσιακές ανασκαφές στον κόσμο’’. 
Εκτός των άλλων, έγραφε: ’’Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε τρεις γυναίκες ιέρειες ή πριγκίπισσες στολισμένες με εξαιρετικής τέχνης χρυσά κοσμήματα, οι οποίες βρέθηκαν θαμμένες, σχεδόν αγκαλιά, σε μεγαλοπρεπή κτιστό τάφο στην Αρχαία Ελεύθερνα’’.
Περιγράφονται στη συνέχεια τα κοσμήματα, τα υλικά από τα οποία ήταν φτιαγμένα κ.λ.π., πράγμα το οποίο βρήκα συναρπαστικό και ήταν ακριβώς αυτό το οποίο έψαχνα, για να περιγράψω και να στήσω το μυστήριο που περιβάλλει το δομικό στοιχείο της πλοκής. Το βαρύτιμο κόσμημα που δωρίζει ο άρχοντας και παππούς του παιδιού, Λεωνίδας Καλλιμάρκος στη νεογέννητη Μάχρια.
Έτσι λοιπόν, προς χάριν της αφήγησης έκανα ένα ουσιαστικό αναχρονισμό (στην ουσία δυο) που αφορούν: Την ανακάλυψη τάφου στην Αρχαία Ελεύθερνα εναποθέτοντας την στο 1867, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για πολύ μεταγενέστερη ανασκαφική εργασία (1985), καθώς και την ανακάλυψη της Κνωσού από τον σερ Άρθουρ Έβανς που την τοποθέτησα στο 1863, προκειμένου να στηρίξω τον αφηγηματικό ιστό. 

Ποιες είναι οι δυσκολίες ενός ιστορικού μυθιστορήματος;
Η σαφής αναπαράσταση της εποχής, η τεκμηρίωση και διασταύρωση των πραγματικών ιστορικών γεγονότων αλλά και των αρχαιολογικών ερευνών που πάνω τους ‘’το κείμενο πατάει’’ για να ανασυσταθεί η εκάστοτε χρονική περίοδος, η συστηματική μελέτη όλων των στοιχείων που σχετίζονται με την ιστορική ανασύνθεση, 
και τέλος η ικανότητα και η μαστοριά του συγγραφέα να φέρει το τότε στο σήμερα και να ξαναχτίσει ένα ολόκληρο σύμπαν από την αρχή. 

Ο αναγνώστης υπάρχει στην σκέψη σας όταν γράφετε;
Ένας πραγματικός συγγραφέας, λέγεται, ότι δεν υπολογίζει τον αναγνώστη. Γράφει για να ικανοποιηθεί πρωτίστως ο ίδιος και στη συνέχεια για να μοιραστεί τα συναισθήματα και τις ανησυχίες του με το κοινό του. Κατά τη δική μου άποψη, οι συγγραφείς θα πρέπει να προσπαθούμε να εκμαιεύουμε προσοχή και συγκίνηση από τους αναγνώστες ανανεώνοντας το ενδιαφέρον τους κάθε φορά διότι πολύ απλά γράφουμε για να διαβαζόμαστε. Πρωτίστως λοιπόν εκφράζομαι, απευθύνομαι, μοιράζομαι και έτσι ψυχικά τροφοδοτώ και ανατροφοδοτούμαι.

 Το να γράφετε ποίηση έχει άλλη διαδικασία από αυτήν της συγγραφής ενός μυθιστορήματος;
Σαφέστατα. Η ποίηση για τους αυθεντικούς ποιητές, είναι στάση ζωής, θρησκεία και όραμα. Δεν λες π.χ. ‘’Τώρα θα καθίσω να γράψω ένα ποίημα’’, όπως συμβαίνει με το μυθιστόρημα που κάθεσαι, το δουλεύεις ώρες, μέρες, χρόνια και το χτίζεις κομμάτι κομμάτι. Το ποίημα βγαίνει απ’ τα έγκατα της ψυχής σου, με ωδίνες και οδύνη και περικλείει μέσα σε ελάχιστες λέξεις όλα όσα ποθείς να εκφράσεις. Έχει μια πρωτοφανή δύναμη που συγκλονίζει. 
Φυσικά και αυτό το είδος γραπτού λόγου, σμιλεύεται στην πορεία και τελειοποιείται ανάλογα. Δεν πρέπει να διστάζεις να πετάς, προκειμένου να αναδείξεις την αυθεντικότητα του νοήματος, την ομορφιά των σωστά τοποθετημένων λέξεων, η λιτότητα και η πύκνωση στην ποίηση και στο διήγημα αντίστοιχα, είναι αρετές. Μπορεί να γυρεύεις μια και μοναδική λέξη, ικανή ν’ απογειώσει το ποίημα, για μέρες. Οι ποιητές είναι θηρευτές λέξεων.

Η κρίση έχει επηρεάσει το χώρο του βιβλίου;
Οπωσδήποτε. Το βιβλίο ήταν και παραμένει ακριβό στην Ελλάδα. Και τώρα με την κρίση, ένας μέσος αναγνώστης δεν μπορεί να διαθέσει είκοσι, εικοσιπέντε ευρώ για ένα μόνο βιβλίο. 
Ευτυχώς οι εκδότες χαμήλωσαν λίγο τις τιμές στις νέες κυκλοφορίες, διεξάγονται πλέον τακτικά ‘’παζάρια’’ με πληθώρα προσιτών βιβλίων, γνωρίζουν δόξες τα βιβλιοπωλεία του διαδικτύου, που προσφέρουν παλαιότερες εκδόσεις και προσφορές σε επίσης μειωμένες τιμές, αλλά τα μικρά βιβλιοπωλεία στενάζουν.
Ένα από τα θετικά της κρίσης είναι ότι συνέβαλε στο να δημιουργηθούν και να εξαπλωθούν οι λέσχες ανάγνωσης-ήδη στο Ηράκλειο υπάρχουν πάνω από είκοσι και με διαφορετική θεματολογία- αποτελώντας μια σημαντική προσπάθεια για την διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού, με γνώμονα το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, την τέχνη γενικότερα, τις ζεστές ανθρώπινες σχέσεις, καθώς και την προώθηση του βιβλίου πανελληνίως .

Μπορεί κάτι να αλλάξει με δεδομένη την ενασχόληση σας σε θέματα γυναικείας ταυτότητας ,οικογένειας αλλά και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων;
Η γυναίκα είναι από τη φύση της πλασμένη να υποδύεται, να υπερασπίζεται και να υπηρετεί ταυτόχρονα πολλούς ρόλους. Της συζύγου, της μητέρας, της εργαζόμενης και της κοινωνικά ενεργής γυναίκας, ρόλοι αυτονόητοι στη σημερινή εποχή όπου η ίδια καλείται ν’ αποδείξει την αξία της σε όλα τα επίπεδα .Πολλάκις όμως η γυναίκα απαξιώνεται μέσα στην ίδια της την οικογένεια. Μεγαλώνοντας σε ένα ασταθές περιβάλλον τα παιδιά, οι έφηβοι κυρίως ,μπορεί να αναπτύξουν ψυχολογικά προβλήματα κ.α. Μόνο μέσα σε μια ζεστή φωλιά τα παιδιά νιώθουν στήριξη, θαλπωρή και κυρίως ασφάλεια, στοιχεία που θα τα βοηθήσουν να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα σε βάθος χρόνου. Όμως με την κατάλληλη προσέγγιση των συζύγων και την από κοινού συζήτηση, όλα μπορούν να επιλυθούν με τον καλύτερο τρόπο. 
Όσο για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (Τρίτη ηλικία, άτομα με ειδικές ανάγκες, μετανάστες, τσιγγάνοι, άτομα που ανήκουν σε χαμηλά κοινωνικά στρώματα), αξίζει η πολιτεία, αλλά και ο καθένας μας επίσης, να σκύψει πάνω στα προβλήματα και τη δυστυχία τους, όχι πάντα με χρήματα που σίγουρα στις μέρες μας δεν περισσεύουν, αλλά με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο, παρέχοντας βοήθεια, στήριξη, έγνοια κι ανθρωπιά, κάνοντας πράξη την αλληλεγγύη, την αγάπη αλλά κυρίως τον σεβασμό στην ανθρώπινη υπόσταση.